του Γιάννη Μπράχου*

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή δεξαμενή σκέψης CEPS, η σημερινή διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ, η οποία αποτελούσε εμβληματική πολιτική της εξωτερικής πολιτικής έχει χάσει τον δυναμισμό της.
Η παροχή του καθεστώτος υποψήφιας χώρας στην Ουκρανία και στη Μολδαβία λόγω της ουκρανικής κρίσης, θέτει εκ των πραγμάτων την ανάγκη σοβαρής μεταρρύθμισης του καθεστώτος υποψηφίου χώρας. Οι δύο χώρες πολιτικά εκπληρώνουν τις προϋποθέσεις για ανακήρυξη τους ως υποψήφιες χώρες, αλλά τεχνικά στα κεφάλια υστερούν με τον πόλεμο να έχει επιτείνει τις αδυναμίες για ένταξη.Οι έως σήμερα έννοιες της «σταδιακής» και της «επιταχυνόμενης» ολοκλήρωσης έχουν χάσει τη σημασία τους και απαιτείται νέα διάρθρωση της ενταξιακής διαδικασίας με σαφώς καθορισμένα «στάδια». Με άλλοθι λοιπόν τις δύο αυτές χώρες έχουν καταγραφεί εντονότατες διεργασίες για το πως θα ξεπεραστεί ο σκόπελος του βέτο, με την συνδρομή και δεξαμενών σκέψης,  πως θα λαμβάνονται στο εξής οι αποφάσεις, ουσιαστικά πως θα προκύψει μια νέα ΕΕ και με νέες πολιτικές και με νέα βιτρίνα. Η Ελλάδα έχει ισχυρά εθνικά συμφέροντα να ετοιμαστεί για τις εξελίξεις, δυστυχώς όμως , σε ένα μείζον ακόμη κεφάλαιο , δεν έχει σχέδιο και οδικό χάρτη διεκδικήσεων.

Στόχος των προτάσεων των δεξαμενών σκέψεων είναι η ΕΕ να προσφέρει ορατά οφέλη στους πολίτες των υποψηφίων κρατών-μελών, ήδη από τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Η διεύρυνση με αυτούς τους όρους θα ενίσχυε τη δημόσια υποστήριξη και θα βοηθούσε στην προώθηση των αναγκαίων θεσμικών μεταρρυθμίσεων.

Η Ουκρανία ως υποψήφιο κράτος-μέλος είναι σε πόλεμο και υπέβαλε αίτημα ένταξης στην ΕΕ λίγους μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας. Ομοίως η Μολδαβία και η Γεωργία, υπέβαλαν αίτημα ένταξης στον απόηχο της ουκρανικής κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκφράστηκε θετικά  ως προς την προοπτική της υποψηφιότητας της Μολδαβίας, ενώ στη Γεωργία ζήτησε την προηγούμενη εκπλήρωση προϋποθέσεων.

Πέραν της διεύρυνσης προς Ανατολάς εκκρεμεί η διεύρυνση των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Σερβία και Τουρκία είναι όλες υποψήφιες χώρες για ένταξη στην ΕΕ. Η Τουρκία από το 1999 και η Βόρεια Μακεδονία από το 2005 είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη διάρκεια προενταξιακής προετοιμασίας.

Η διεύρυνση της ΕΕ έχει καθυστερήσει στα Δυτικά Βαλκάνια, τα οποία αντιμετωπίζουν πληθώρα μεταρρυθμίσεων με άνω της δεκαετίας διαδικασία ένταξης, σε αντίθεση με τις νέες υποψηφιότητες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες αντιμετωπίζονται με γεωπολιτικά κριτήρια.

Τα ευρωπαϊκά όργανα επεξεργάζονται πρόταση πολιτικής απόφασης για την επιτάχυνση της διεύρυνσης, με «σταδιακή» άρση της ομοφωνίας εντός της ΕΕ. Οι υπό συζήτηση προτάσεις αποσκοπούν στην «σταδιακή» και «επιταχυνόμενη» διαδικασία τομεακής και θεσμικής ολοκλήρωσης των υποψηφίων χωρών, με σύστημα μεταβλητής γεωμετρίας στη διαδικασία ένταξης.

Η «σταδιακή» διαδικασία ένταξης συνίσταται σε σταδιακή ένταξη στα θεσμικά όργανα και τους μηχανισμούς χρηματοδότησης της ΕΕ, εφόσον διαπιστώνεται συμμόρφωση με τα πρότυπα και τους κανονισμούς στα κεφάλαια της ΕΕ, μετά από λήψη απόφασης με ειδική πλειοψηφία.

Επίσης, έχει προταθεί η επίσημη μεθοδολογία της διεύρυνσης (κεφάλαια και ομάδες) να συνοδεύεται παράλληλα από συγκεκριμένα στάδια, σε τομεακές συνεργασίες, όπως: ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, τελωνειακή ένωση, ψηφιακή ενιαία αγορά, αγορά ενέργειας, Πράσινη Συμφωνία, διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών και ενέργειας, περιαγωγή.

Προκειμένου να αμβλυνθούν οι επιφυλάξεις για τη κυβερνησιμότητα της ΕΕ, με τη  διεύρυνση, οι δεξαμενές σκέψεις προτείνουν μεταβατικές εξαιρέσεις κατά την πλήρη ένταξη των χωρών στην ΕΕ. Η πρόβλεψη προβλέπει τα νέα κράτη-μέλη να έχουν δικαίωμα ψήφου στο Συμβούλιο, αλλά να μην έχουν δικαίωμα αρνησικυρίας. Η πρόταση αυτή δημιουργεί κράτη-μέλη δύο ταχυτήτων και προοπτικά η ρύθμιση θα επεκταθεί σε όλα τα κράτη-μέλη.

Η διαδικασία ένταξης στην ΕΕ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων θα πρέπει να συνδεθεί με την ένταξη της Ουκρανίας και τη Μολδαβίας, καθώς θα πρέπει να ισχύουν οι ίδιοι κανόνες για όλες τις υποψήφιες χώρες.

Από πλευράς ελληνικών συμφερόντων, η προτεραιότητα είναι η ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων με τις προβλεπόμενες διαδικασίες και με ανάλογες διαδικασίες να ακολουθήσουν οι λοιπές υποψηφιότητες.

Το πρώτο εξάμηνο του 2023, στη διάρκεια της Σουηδικής Προεδρίας αναμένεται η διαπραγμάτευση των τροποποιήσεων της υφιστάμενης διαδικασίας διεύρυνσης, η οποία δεν έχει αποδώσει στα Δυτικά Βαλκάνια.

Οι καινοτομίες στο αναθεωρημένο σύστημα διεύρυνσης θα περιλαμβάνουν το σύνολο των δομημένων σταδίων, στα οποία η πρόοδος από στάδιο σε στάδιο θα επιφέρει αυξημένη χρηματοδότηση και συμμετοχή στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Το προτελευταίο στάδιο πριν από την πλήρη ένταξη θα περιλαμβάνει τις μεταβατικές διατάξεις για τη διακυβέρνηση της ΕΕ, όσον αφορά τη χρήση της αρνησικυρίας.

Στόχος των υφιστάμενων διεργασιών στην ΕΕ είναι το αναθεωρημένο σύστημα να τεθεί σε ισχύ το τέλος του 2023, συνοδευόμενο από τις ετήσιες εκθέσεις των υποψηφίων χωρών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, περιλαμβανομένων της Ουκρανίας, της Μολδαβίας και της Γεωργίας.

Η πρόκληση είναι η ομοφωνία στην λήψη καίριων αποφάσεων στην ΕΕ. Καθώς το κύριο επιχείρημα της άρσης του βέτο είναι  γεωπολιτικό, θα έπρεπε να δοθεί στο άμεσο μέλλον η έμφαση στη στήριξη της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, ώστε να αποτελέσει το φόρουμ γεωπολιτικού σχεδιασμού και συμφωνίας σε άξονες εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ με τις υποψήφιες χώρες προς ένταξη.

Οι καινοτόμες ιδέες για την ενσωμάτωση των υποψηφίων χωρών σε τομεακές πολιτικές και χρηματοδότηση έργων σύμφωνα με τον ρυθμό προσαρμογής στο ευρωπαϊκό κεκτημένο θα δώσει σημαντικό μήνυμα στην δημόσια αποδοχή της διαδικασίας ένταξης στα υποψήφια κράτη-μέλη, ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να συνοδεύεται με αύξηση του ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού.

Η Ουκρανία θα απαιτήσει σημαντικά κεφάλαια για την ανοικοδόμηση της, εφόσον η την ΕΕ είναι ο κύριος χρηματοδότης των ουκρανικών υποδομών, θα πρέπει ταυτόχρονα η όποια πολιτική απόφαση προοπτικής ένταξης της Ουκρανίας, να συνοδεύεται από την αναγκαία αύξηση του προϋπολογισμού της ΕΕ. Σε κάθε άλλη περίπτωση οι ενισχύσεις προς το Νότο θα είναι σύντομα παρελθόν.

Επιπρόσθετα, η διατήρηση της ομοφωνίας στα θέματα εξωτερικής πολιτικής και διεύρυνσης είναι κρίσιμο θεσμικό πλεονέκτημα για μικρότερης πολιτικής ισχύος χώρες, καθώς το βέτο επηρεάζει τις σχέσεις της χώρας μας με τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία.

Η κατάσταση στα Δυτικά Βαλκάνια παραμένει ρευστή και η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων στα Τίρανα, χωρίς την συμμετοχή της Σερβίας και με το θέμα του Κοσόβου να ανησυχεί ΗΠΑ και ΕΕ. Ο κίνδυνος ανάφλεξης στην περιοχή, εν μέσω ουκρανικής κρίσης είναι δυσμενέστατη εξέλιξη.

Ιδιαίτερα καθώς, η Σερβία δέχεται πιέσεις για συμμετοχή στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ενώ η πρωτοβουλία της «Ανοιχτά Βαλκάνια» αντιμετωπίζεται ως ανταγωνιστική στη διεύρυνση της ΕΕ.

Η κυβέρνηση εν μέσω γεωπολιτικής ρευστότητας έχει σχεδιασμό και προτεραιότητες ως προς τη διεύρυνση της ΕΕ και την άρση του βέτο ή προτιθέμεθα συνταχθούμε με πλειοψηφία;

***Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.