του Σωτήρη Σιδέρη

Η πανδημία έχει   επισκιάσει και επηρεάσει   την διεθνή διπλωματική κινητικότητα και ενώ οι συγκρούσεις και τα άλυτα προβλήματα παραμένουν ισχυρές εστίες έντασης, κάνοντας την διαχείρισή τους ακόμη πιο πολύπλοκη. Ταυτόχρονα όμως νέες παγκόσμιες προκλήσεις αλλάζουν τις προτεραιότητες και την διπλωματική ιεράρχηση των προβλημάτων. Αναλύσεις και μελέτες ινστιτούτων, μεγάλων κρατών και του ΟΗΕ προβλέπουν ότι θα ανακύψουν τεράστια προβλήματα επισιτισμού, ερημοποίησης , ανισοτήτων και πολέμων , εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και μετακινήσεις  εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων,  προς ασφαλείς περιοχές του κόσμου μεταξύ των οποίων και την Ευρώπη.

 Η Ελλάδα και πάλι βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι γεωπολιτικών και κλιματικών κρίσεων και προβλέπεται ότι τα επόμενα χρόνια , η χώρα μας θα πιεστεί πολλαπλάσια σε σύγκριση με τις πρόσφατες μεταναστευτικές ροές και ενώ έχει ανοιχτά προβλήματα. Η παραδοσιακή διπλωματία εκ των πραγμάτων δεν αρκεί, καθώς απαιτείται η οργάνωση ενός νέου πολυκεντρικού  διπλωματικού συστήματος  που να μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες.  Αυτή την στιγμή ολόκληρος ο πλανήτης βιώνει μια πρωτοφανή μεταβατική περίοδο. Αυτή συντίθεται από την πανδημία και τις επιπτώσεις της, τις νέες τεχνολογίες που εφαρμόζονται στη βιομηχανία, τις επικοινωνίες, τις νέες μορφές ενέργειας μέχρι την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της. Η μάλλον αγχώδης προσπάθεια της διοίκησης Μπάϊντεν να επισπεύσει την επιστροφή των ΗΠΑ στην συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα δείχνει και τον βαθμό προτεραιότητας της Ουάσιγκτον. 

Η ύφεση της παραδοσιακής διπλωματίας δεν σημαίνει ότι θα οδηγήσει σε εκτόνωση, ούτε σε ακινησία  εστίες έντασης.  Απλά , όσο διευρύνονται τα αίτια συγκρούσεων, έτσι και η διπλωματία θα πρέπει να ακολουθήσει τους νέους δρόμους. Οι μεγάλες χώρες  δείχνουν σημάδια σύγχυσης καθώς βρίσκονται αντιμέτωπες με τις νέες προκλήσεις που δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν, ενώ  οι διεθνείς οργανισμοί είναι εξαιρετικά αποδυναμωμένοι. Επίσης το γεγονός ότι ο διπολικός κόσμος, ΗΠΑ –Σοβιετική Ένωση, έχει μετατραπεί σε πολυπολικό,  καθιστά επιβεβλημένη την ανάγκη νέων πολυμερών οργανισμών διαβούλευσης, κάτι που προς το παρόν δεν φαντάζει εφικτό να γίνει.
Η πανδημία είναι σοβαρός λόγος για να τεθούν σε κατάσταση αναμονής τα διπλωματικά σχέδια στην Συρία, την Λιβύη, την Υεμένη, την αραβική χερσόνησο , το παλαιστινιακό, την Ουκρανία, την Αφρική, την Ασία. Αλλά η πανδημία δεν είναι ο μοναδικός λόγος. Από το Αφγανιστάν μέχρι την Λιβύη και το Ιράν και από τα Ουράλια μέχρι το Βερολίνο και το Παρίσι περιμένουν τις πρώτες κινήσεις της Ουάσιγκτον ή τουλάχιστον την ανακοίνωση των προθέσεών της. Η σύνοδος του ΝΑΤΟ τον Μάρτιο ενδεχομένως να αποτελέσει το εφαλτήριο για να επανεκκινήσει η διεθνής διπλωματία. Αν και πολλοί υποψιάζονται ότι ο Μπάιντεν θα θελήσει να κάνει έναν διμέτωπο αγώνα, κατά Μόσχας και Πεκίνου για να συσπειρώσει τη Δύση, δεν φαίνεται να είναι  αρκετά πειστικός. Τα δεδομένα έχουν αλλάξει και η Κίνα δεν είναι πλέον εύκολος αντίπαλος.
       

Αγώνας για επιβίωση

Πέραν αυτών, στα επιτελεία των μεγάλων χωρών, εκπονούνται  ήδη μελέτες για τις πιθανότητες να ανακύψουν νέες εστίες σύγκρουσης, όχι εξαιτίας συνοριακών  ή γενικότερα εδαφικών διεκδικήσεων, αλλά εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.  Ήδη συγκρούσεις προβλέπονται όπως συμπέρανε μόλις πρόσφατη γαλλική μελέτη. Αυτό που δεν μπορούν να προβλέψουν προς το παρόν, είναι η εμπλοκή συγκεκριμένων χωρών , καθώς τα προβλήματα αλληλεπιδρούν και οι τρόποι διαχείρισης διαφέρουν. Η  κλιματική αλλαγή, πέραν των συγκρούσεων, αναμένεται ότι τα επόμενα 20-30 χρόνια θα προκαλέσει τέτοια μεταναστευτικά ρεύματα, που όμοιά τους δεν έχει ξαναδεί ο σύγχρονος κόσμος.

Στα θέματα αυτά, αν συνυπολογίσουμε το ήδη εξελισσόμενο γεγονός,  των νέων μορφών ενέργειας που θα επιφέρει απίστευτες αλλαγές στην παραγωγή και την ισχύ των κρατών και αν προσθέσουμε και τις νέες τεχνολογίες ελέγχου των κοινωνιών, που ήδη αποκαλούν ψηφιακές δικτατορίες,  θα δούμε ότι δημιουργείται η εικόνα ενός ραγδαία μεταβαλλόμενου κόσμου. Κάποιοι θα χάσουν, πολλοί μάλλον,  και κάποιοι θα κερδίσουν. Ακριβής εκτίμηση φυσικά δεν μπορεί να γίνει γιατί πολλά θα εξαρτηθούν και από την ταχύτητα με την οποία κράτη και κοινωνίες θα ενσωματώνουν τις νέες αλλαγές. Ποιες κοινωνίες θα έχουν ισχυρά συστήματα υγείας και παιδείας, πόσο ποσοστό του πληθυσμού θα αφομοιώνει τη νέα γνώση, πόσα και ποια πολιτικά συστήματα θα είναι σε θέση να διατηρήσουν και να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή σε έναν κόσμο τρομακτικών ανισοτήτων που θα μεγαλώσουν το ήδη μεγάλο χάσμα.
         

Νέοι θεσμοί και ο ρόλος της Ελλάδας

Υπό αυτή την έννοια, η διπλωματία μεταβάλλεται και ως προς το περιεχόμενό της. Υπό την σημερινή μορφή τους τα υπουργεία Εξωτερικών που είναι εντεταλμένα να προλαμβάνουν, να διαπραγματεύονται ή να διευθετούν συγκρούσεις, θα πρέπει να διευρύνουν την έννοια της διπλωματίας. Για παράδειγμα οι συγκρούσεις που είναι βέβαιο ότι θα ξεσπάσουν εξαιτίας της μετατόπισης πληθυσμών και της κλιματικής αλλαγής είναι άλλου επιπέδου πρόβλημα καθώς τα κράτη θα πρέπει να συνεργαστούν και να επιλύσουν προβλήματα χωρίς Ένοπλες Δυνάμεις, αλλά με τρόφιμα , βιοτεχνολογία, νερό  κλπ. Αν δεν ενισχυθούν οι διεθνείς οργανισμοί ώστε να υπάρξει ένα κεντρικό πλαίσιο αρχών και κεντρική καθοδήγηση, είναι πιθανό η κατάσταση να γίνει ανεξέλεγκτη με το πέρασμα του χρόνου.

Η Ελλάδα άμεσα είναι αντιμέτωπη με σειρά προκλήσεων που με την πάροδο του χρόνου θα αυξάνονται . Η επίλυση των ελληνοτουρκικών προβλημάτων αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα σε συνδυασμό με το Κυπριακό. Αν επιλυθούν αυτά τα προβλήματα θα υπάρξει μια νέα εποχή στις σχέσεις με την Τουρκία. Η χώρα μας θα απελευθερώσει διπλωματική ισχύ, πόρους και ικανότητες διαχείρισης και άλλων προβλημάτων που έρχονται . Παράλληλα θα καταστεί εντελώς διαφορετική η αντιμετώπιση των προκλήσεων καθώς η συνεργασία με την Τουρκία θα είναι άλλου επιπέδου και δυνατοτήτων.

Αντίθετα η μη επίλυση των εθνικών προβλημάτων θα εξωθήσει την Ελλάδα σε μια πολύπλευρη  κρίση άλλων διαστάσεων πλέον που δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει. Η Ευρώπη θα συνεχίσει να την θεωρεί σύνορο και να δεσμεύει τη χώρα μας με συμφωνίες , κανόνες και μηχανισμούς να είναι προκεχωρημένο φυλάκιο για τα δικά τους συμφέροντα. Οι ΗΠΑ , η Ρωσία, η Κίνα και διεθνείς οργανισμοί δεν θα είναι σε θέση να προσφέρουν τίποτα το ουσιαστικό πέραν της τυπικής βοήθειας , όπως και τώρα. Είναι επομένως αναγκαίο η ιεράρχηση να αλλάξει και με βάση ένα εθνικό σχέδιο , η Ελλάδα να επανεξετάσει τις προτεραιότητές της. Λύση του Κυπριακού, των ελληνοτουρκικών προβλημάτων, δημιουργία νέου πυλώνα ασφάλειας στην Μεσόγειο, ενδεχομένως και ίδρυση νέου διεθνούς οργανισμού  για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της ώστε να αποκτήσει ευελιξία στην λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή τους.

Και στην Ελλάδα καλό θα ήταν τα κόμματα να βρεθούν σε μια νέα αφετηρία, με νέα προγράμματα και με ίδρυση σχολών εκπαίδευσης στελεχών για την διαχείριση κρίσεων. Ίσως θα είχε ξεχωριστή αξία, να δημιουργηθεί και ένα Εθνικό Συμβούλιο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της  κλιματικής αλλαγής που θα αφομοιώσει την εμπειρία από την κρίση της πανδημίας, της τωρινής μεταναστευτικής κρίσης και των γεωπολιτικών αλλαγών ώστε να είναι καλύτερα προετοιμασμένη για το μέλλον και τις κρίσεις που έρχονται…