του Γιάννη Μπράχου•
 

Πρόσφατα αναδείχθηκε στη δημοσιότητα η πρόταση του Υπουργού Ενέργειας του Ισραήλ για την συμμετοχή της Τουρκίας στο φόρουμ για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου, αναθερμαίνοντας το ισραηλινό ενδιαφέρον για την μεταφορά ισραηλινού φυσικού αερίου με αγωγό μέσω Τουρκίας. Η τυχόν υλοποίηση αυτής της υποδομής θα οδηγήσει σε σημαντική γεωστρατηγική αναβάθμιση της Τουρκίας, εξέλιξη σαφώς αρνητική για τα ελληνικά συμφέροντα.Το ενδεχόμενο αυτό είναι ευθύνη της κυβέρνησης να το αποτρέψει με κάθε διπλωματικό μέσο που διαθέτει. Το γεγονός αυτό δεν είναι το μόνο, καθώς στο προσκήνιο και το παρασκήνιο συντελούνται ραγδαίες , ιστορικών διαστάσεων αλλαγές που θα επηρεάσουν καθοριστικά τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.

Η πρόταση του Ισραηλινού Υπουργού δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς διαφαίνεται αδυναμία χρηματοδότησης του Eastmed από την ΕΕ ή ιδιώτες επενδυτές. Η ΕΕ δεν προτίθεται να δαπανήσει περισσότερα  χρήματα σε νέες υποδομές μεταφοράς ορυκτών καυσίμων καθώς: 1) το φυσικό αέριο έπαυσε να αποτελεί πράσινη επιλογή, 2) το κόστος εξόρυξης ορυκτών καυσίμων από την Ανατολική Μεσόγειο είναι πολύ υψηλό, 3) το έργο αντιμετωπίζει έντονο ανταγωνισμό από εναλλακτικούς προμηθευτές ενέργειας στην Ευρώπη, 4) η κατάσταση στην παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου οδηγεί σε χαμηλές τιμές τα προσεχή χρόνια. Άλλωστε Exxon Mobil, ENI και Total έχουν ήδη αναβάλει την εκτίμηση των νέων κοιτασμάτων και των προγραμματισμένων γεωτρήσεων στην Κύπρο.

Οι περιβαλλοντικές επιλογές της ΕΕ, όπως και οι οικονομικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι η ΕΕ θα υποστηρίξει «πράσινα» και οικονομικά βιώσιμα έργα για το ενεργειακό μέλλον της περιοχής.

Σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα θα πρέπει να προτάξει τον «εικονικό αγωγό υγροποιημένου φυσικού αερίου» (virtualpipeline)με πλοία LNGγια την μεταφορά του φυσικού αερίου της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου στην Αλεξανδρούπολη και ενδεχομένως στην Κροατία.

Παρά ταύτα ο Eastmed αποτέλεσε άξονα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο. και απέδωσε θετικά αποτελέσματα ως πολιτικό περίβλημα στην ανάπτυξη των σχέσεων της χώρας με το Ισραήλ. Η κυβέρνηση της ΝΔ παρέλαβε το διπλωματικό κεφάλαιο του Eastmed ακολουθώντας συντηρητική εξωτερική πολιτική,  με αδυναμία αναπροσαρμογής της τακτικής της στο ρευστό περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου, αναμένοντας την εξ Εσπερίας ορμώμενη επιδιαιτησία. Οι κλιμακούμενες εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, αφενός, και της Τουρκίας, αφετέρου, έδειξαν πόσο αμφιλεγόμενο είναι το ζήτημα της ενέργειας στην περιοχή.

Δύο επιλογές έχει η Ελλάδα, εφόσον δεν επιλέξει την συγκρουσιακή λογική: 1. Την συνέχιση της διαπραγμάτευσης με την Τουρκία στη διανομή των κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων, η οποία δρομολογείται πολιτικά μέσω διερευνητικών επαφών και διευρυμένου διμερούς διαλόγου με την Τουρκία.
2. Την υιοθέτηση της «επιλεκτικής δέσμευσης» των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου στην εστίαση των ενεργειακών και κλιματικών διαστάσεων των ορυκτών καυσίμων φυσικού στην περιοχή.

Η πρώτη επιλογή είναι η επικρατούσα συντηρητική επιλογή της συνέχισης του αδιέξοδου διαλόγου, των υψηλών αμυντικών δαπανών και της σταδιακής αποδοχής προς συζήτηση από την Ελλάδα των θεμάτων που εγείρει η Τουρκία. Δεν συζητάμε τίποτα αλλά τα Ίμια αποτελούν τετελεσμένο.

Η δεύτερη επιλογή, η οποία δεν έχει αναδειχθεί επαρκώς, συνιστά διαφορετική προσέγγιση προς διαβούλευση με τις χώρες της περιοχής, αποτελώντας αφετηρία για την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης στην Ανατολική Μεσόγειο. Η συζήτηση για το μέλλον του Eastmed είναι καταλύτης για συμμετοχή όλων των μερών στο τραπέζι με στόχο τον σχεδιασμό της πράσινης ενεργειακής αυτονομίας στην περιοχή.

Ο αντίκτυπος της κρίσης COVID-19, η τάση της διεθνούς κοινότητας στην οικονομία χαμηλών εκπομπών, η εκλογή Biden και οι ελληνοτουρκικές εντάσεις ανοίγουν παράθυρο ευκαιρίας για την περιοχή να δώσει έμφασηστην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, εστιάζοντας στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.  

Η συνέχιση των υπαρχόντων εξορύξεων φυσικού αερίου είναι δεδομένη, ταυτόχρονα όμως η ΕΕ με πρωτοβουλία της Ελλάδας μπορεί να απαιτήσει από την Τουρκία την επικύρωση της Συμφωνίας Παρισιού για το κλίμα.

Στη βάση αυτής της συμφωνίας, η ΕΕ, ενεργώντας στο πνεύμα της Πράσινης Συμφωνία, να ενθαρρύνει με χρηματοδότηση σε πρώτη φάση την Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο να προχωρήσουν άμεσα στην μετάβαση σε συνεργασίες για ανανεώσιμες πηγές ενέργειες και στην εγκατάλειψη σχεδίων υπεράκτιας εξόρυξης φυσικού αερίου. Σε δεύτερο χρόνο αυτή η πρωτοβουλία να επεκταθεί σε όλες τις χώρες του φόρουμ φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας έχουν βαθύτερες ιστορικές ρίζες που ξεπερνούν τις ενεργειακές ανησυχίες, αλλά το δίλλημα σύγκρουση ή διαπραγμάτευση φέρνει στο τραπέζι της ΕΕ την γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας. Η Ελλάδα οφείλει να επεξεργαστεί και να προωθήσει συγκεκριμένες δράσεις πράσινης διπλωματίας, αναβαθμίζοντας την γεωπολιτική σημασία της ως ευρωπαϊκής χώρας στην περιοχή.

Η Τουρκία υστερεί στην επίτευξη των στόχων για την κλιματική αλλαγή, ενώ τόσο η ΕΕ όσο και η Τουρκία είναι κοντά στην αποτυχία των στόχων για τη Βιοποικιλότητα 2011-2020, δηλαδή την προστασία των παράκτιων περιοχών και θαλάσσιων περιοχών.

Στην εξ αναβολής λόγω κορονοϊού διάσκεψη του ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα τον Μάιο του 2021,θα συζητηθεί το νέο σύνολο στόχων ώστε να αντιμετωπισθεί η μέχρι σήμερα αποτυχία προστασίας της βιοποικιλότητας. Δεδομένης της έλλειψης προόδου στην προστασία της βιοποικιλότητας και την σχέση βιοποικιλότητας-πανδημίας στα συστήματα υποστήριξης της ζωής του πλανήτη, η ΕΕ και κατ’ ελάχιστον η Τουρκία θα έστελναν θετικό μήνυμα δεσμευόμενες σε moratorium μελλοντικών εξορύξεων στην Ανατολική Μεσόγειο για την προστασία της ευάλωτης περιοχής.

Όσο η έμφαση θα δίνεται στα ορυκτά καύσιμα, τόσο  θα παραμένουν οι πηγές  έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αντιδιαστολή, η έμφαση τόσο στην ενεργειακή αυτονομία της περιοχής με ανανεώσιμες πηγές ενέργειες και πράσινο υδρογόνο, όσο και στην προστασία της βιοποικιλότητάς θα αποτελούσαν επιλογές αναζωογόνησης των οικονομιών της περιοχής στην μετά-πανδημία εποχή.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η Συμφωνία του Παρισιού είναι τα κλειδιά για το μέλλον της Ανατολικής Μεσογείου, συμβάλλοντας και στην άμβλυνση των ιστορικών γεωπολιτικών εντάσεων.

• Οικονομολόγος-πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων Υπουργείου Εξωτερικών.