Του Σωτήρη Σιδέρη  


Υπάρχει μια ανησυχητική ασάφεια στην ακύρωση της επίσκεψης του πρωθυπουργού στις ΗΠΑ και οι δικαιολογίες περί ενόχλησης της Αθήνας επειδή ανακοινώθηκε πρώτα η επίσκεψη Ερντογάν είναι φαιδρή. Η ολοκληρωτική στροφή των ΗΠΑ προς την Τουρκία και οι  συναντήσεις  Μητσοτάκη -Ερντογάν και Μπάιντεν -Ερντογάν  το πρώτο 15νθήμερο του Μαίου, προσδίδουν μια νέα οπτική στην περιοχή μας, αλλά η Αθήνα δεν επεξεργάζεται απαντήσεις και μένει μετέωρη και τραγικά αδρανής. Στο διπλωματικό παρασκήνιο , ήταν γνωστό, ότι ο Μπάιντεν θεωρεί ύψιστης προτεραιότητας την επίσκεψη Ερντογάν, ενώ σχετικά με την επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού, ούτε σοβαρή ατζέντα υπήρχε, ούτε ρόλος για την Αθήνα στις διεργασίες στο ΝΑΤΟ, την ΕΕ και την Ανατολική Μεσόγειο. 

Ο Ερντογάν έχει ρόλο πρωταγωνιστή, ο Μητσοτάκης κομπάρσου. Όμως το πρόβλημα δεν σταματά εκεί, γιατί υπάρχει ένα σοβαρό ζήτημα που σχετίζεται με τις διμερείς ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το μορατόριουμ δεν είναι εθνική στρατηγική είναι συγκυριακό γεγονός. Ο Μητσοτάκης είναι αποδυναμωμένος , αναζητείται το περιεχόμενο των συνομιλιών Αθήνας -Άγκυρας που παραμένει μετέωρο, ενώ η Άγκυρα ζητάει νέες δεσμεύσεις . Η εικόνα είναι γκρίζα που καλύπτεται από την ύφεση στο Αιγαίο. Ταυτόχρονα, η βαλκανική πολιτική της χώρας κυριολεκτικά βουλιάζει από τα Τίρανα, την Πρίστινα και τα Σκόπια μέχρι το Βελιγράδι. Και η πάντα πρόθυμη Ντόρα Μπακογιάννη να υπηρετήσει τις ΗΠΑ έβαλε μπουρλότο και στις σχέσεις με το Βελιγράδι.

Η συνοπτική μεγάλη εικόνα

  Σε διεθνές και περιφερειακό  επίπεδο η Ελλάδα δεν έχει δική της φωνή, δεν διατυπώνει αιτήματα, απλά υπακούει. Καλείται μόνο σε τυπικές διασκέψεις, είναι δεδομένη και κυρίως δεν έχει το πολιτικό και διπλωματικό εκτόπισμα για να έχει επιδραστική πολιτική. Σε αυτό το κλίμα ο Έλληνας πρωθυπουργός θα μεταβεί στην Τουρκία το Μάιο, όπου πιθανόν να αναμένονται εκπλήξεις, ίσως δυσάρεστες. Προφανώς όμως θα πρέπει να περιμένουμε την  επισημοποίηση της επίσκεψης .  

Ο πρωθυπουργός είναι τώρα περισσότερο αποδυναμωμένος σε σχέση με την τελευταία διετία οπότε και άρχισε να συζητείται μια διαδικασία εκτόνωσης της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, λόγω φθοράς. Η δήλωση του πρωθυπουργού περί υποχωρήσεων από πάγιες θέσεις της χώρας που προκάλεσαν εύλογη καχυποψία που διατηρείται μέχρι σήμερα. Μετά ήρθε η Διακήρυξη των Αθηνών, η απόφαση για την πώληση των F-16 στην Τουρκία και βεβαίως η απόφαση των ΗΠΑ να βάλουν την Τουρκία και πάλι στο διεθνές παιχνίδι, από τον Καύκασο μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή την περίοδο στην πρώτη γραμμή των αμερικανοτουρκικών σχέσεων βρίσκεται το κουρδικό και έχει δύο παραμέτρους.

Η μία είναι η προετοιμασία της Άγκυρας για εισβολή στο Βόρειο Ιράκ με στόχο να εκκαθαρίσει την περιοχή από το ΡΚΚ και σε αυτό φαίνεται ότι πλέον έχει την άδεια και των ΗΠΑ, ενώ δεν γνωρίζουμε ακόμη τι θα κάνει με τη Βόρεια Συρία, ίσως το μάθουμε μετά τη συνάντηση Ερντογάν -Μπάιντεν. Η δεύτερη έχει σχέση με την επαναδραστηριοποίηση της Άγκυρας στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ με σταδιακή αποστασιοποίηση από τη Ρωσία.

           

Η διολίσθηση θέσεων μέσω μορατόριουμ

Σε όλα τα μέτωπα η Ελλάδα έχει ρόλο εκτελεστή αποφάσεων. Οι ΗΠΑ και οι άλλοι δυτικοί σύμμαχοι είναι ικανοποιημένοι από την πρόθυμη Ελλάδα που παρέχει βάσεις  σε όλη την Επικράτεια στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, χρήματα και όπλα στην Ουκρανία, συμμετέχει σε αποστολές και γενικότερα είναι παντού , όπου το θέλουν οι ΗΠΑ, χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Η Τουρκία όμως δεν κάνει το παραμικρό χωρίς αντάλλαγμα. Ανάγκασε την Σουηδία και την Φινλανδία να αλλάξουν σειρά νόμων κατά των Κούρδων για να υπογράψει την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ, αρνήθηκε να υπακούσει στις αποφάσεις του ΝΑΤΟ και της ΕΕ κατά της Ρωσίας, έχει δική της περιφερειακή πολιτική. Να σημειωθεί ως προς την ΕΕ, ότι οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες στην ΕΕ, όπως η Τουρκία πρέπει να εναρμονίζονται  με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας , ωστόσο η Άγκυρα, ούτε που δίνει σημασία.

Η επίσκεψη Μητσοτάκη στην Τουρκία,  προετοιμάζεται στο παρασκήνιο με μεγάλη προσοχή και σε πολύ περιορισμένο αριθμό διπλωματών. Η Άγκυρα ζητά και πάλι μια χειρονομία καλής θελήσεως από την Αθήνα . Προφανώς επειδή έχει καλομάθει,  καθώς πριν την επίσκεψη Ερντογάν, ο Μητσοτάκης αποφάσισε το κλείσιμο του κέντρου μεταναστών του Λαυρίου, όπου κατά την τουρκική μυθολογία εκπαιδεύονταν Κούρδοι του ΡΚΚ. Τώρα ενόψει της επίσκεψης η Άγκυρα φαίνεται να επιδιώκει κάποιες προσθήκες στην Διακήρυξη των Αθηνών, η οποία ως συνέχεια της Συμφωνίας της Μαδρίτης έχουν δημιουργήσει ένα ασφυκτικό πλαίσιο περιορισμών για την Ελλάδα στο Αιγαίο, ουσιαστικά καθηλώνουν τη χώρα μας ως προς την άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της . Ταυτόχρονα όμως , η Τουρκία διατηρεί ανέπαφη την στρατηγική των γκρίζων ζωνών, της αποστρατιωτικοποίησης νησιών του Αιγαίου και την μη επέκταση των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου. Πέρα από τις συχνές εμπρηστικές δηλώσεις, που σωστά ως ένα βαθμό μένουν αναπάντητες, ωστόσο δημιουργούν το κέλυφος της επιβολής απόψεων που καμία σχέση δεν έχει με εξορθολογισμό των σχέσεων.

Υπό το πρίσμα αυτό, η πάγια αντίδραση των Σαμαρά -Καραμανλή και η  φθορά της κυβέρνησης και το γεγονός ότι η επίσκεψη θα πραγματοποιηθεί ένα μήνα πριν τις ευρωεκλογές θα οδηγήσουν σε επικοινωνιακούς τακτικισμούς, υπό την προυπόθεση ότι ο πρωθυπουργός δεν θα δεχθεί να κάνει άλλη μια χειρονομία χωρίς αντίστοιχη από την Άγκυρα .
Απαγορευτική είναι και η σκέψη να προσθέσει νέο κείμενο στην Διακήρυξη των Αθηνών,  καθώς είναι ήδη ετεροβαρής για την Ελλάδα , οπότε κάθε προσθήκη που δεν θα εμπεριέχει αμοιβαιότητα θα επιδεινώσει την καχυποψία, αλλά κυρίως την διαπραγματευτική θέση της χώρας. .

Κατά συνέπεια, αυτό που ίσως συμβεί θα είναι ευχές για την διατήρηση του μορατόριουμ, ξανά συζήτηση επί της διαδικασίας και οικονομικά ζητήματα. Η ουσία των προβλημάτων δεν θα τεθεί στο τραπέζι πλην ίσως κάποιων ανώδυνων ΜΟΕ. Στο θέμα αυτό πάντως η Άγκυρα πιέζει , ώστε μέσω του ΝΑΤΟ να δεσμευθεί η Ελλάδα για τον τρόπο που οι δύο χώρες θα κινούνται μεταξύ έξη και δέκα μιλίων στον εναέριο χώρο και στη θάλασσα, κάτι που εδώ και χρόνια δεν γίνεται δεκτό. Αλλά απαιτείται πάντα προσοχή.
Στο ΥΠΕΞ επικρατεί απογοήτευση για το δίδυμο Γεραπετρίτη -Παπαδοπούλου. Πολιτικοί χαμηλών προσδοκιών και δυνατοτήτων περιορίζονται στην διεκπεραίωση των τυπικών καθηκόντων. Καμία ιδέα, καμία πρωτοβουλία, κανένα σχέδιο δεν βρίσκεται υπό συζήτηση. Η κυβέρνηση ακολουθεί πιστά τη διπλωματία της αδράνειας, την στιγμή που η Τουρκία είναι υπερκινητική. Και αυτό είναι φανερό από τον μόνιμο πλέον εγκλωβισμό της Ελλάδας και στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

Η εγκατάλειψη της βαλκανικής πολιτικής

Οι πιέσεις των ΗΠΑ για ένταξη του Κοσόβου στο Συμβούλιο της Ευρώπης φαίνεται αποδίδουν καρπούς με ευγενική χορηγία της κυβέρνησης Μητσοτάκη και εκτελεστικό όργανο την αδερφή του Ντόρα Μπακογιάννη. Πάντα πρόθυμη η οικογένεια να υπηρετήσει πιστά τις ΗΠΑ, ωστόσο ο κόσμος είναι πιο σύνθετος από τη σκέψη τους. Η Μπακογιάννη σε έκθεση που συνέταξε εισηγείται την ένταξη του Κοσόβου στο Συμβούλιο και την υπερψήφισε η Επιτροπή Πολιτικών Υποθέσεων, με τον Αλέξη Τσίπρα να απέχει και να κάνει αργότερα δήλωση για την ανάγκη το Κόσοβο να κάνει περισσότερα και να συμμορφωθεί με τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει.
 Ποιές είναι αυτές;  το Κόσοβο αναγνώρισε  τη νόμιμη ιδιοκτησία του μοναστηριού Decani στη Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά αρνείται να εφαρμόσει τη συμφωνία με τη Σερβία για την θεσμοθέτηση της Ένωσης Σερβικών Δήμων στο Βόρειο Κόσοβο. Η έκθεση της Μπακογιάννη προκάλεσε οργή στο Βελιγράδι με τον ηγέτη του Βούτσιτς να μιλά απαξιωτικά για την Ελληνίδα πολιτικό.
Από την αρχή της θητείας της η κυβέρνηση Μητσοτάκη με την  επίσης πρόθυμη υφυπουργό Εξωτερικών Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου  που επιβιώνει στ ΥΠΕΞ χάρη στην προστασία της οικογένειας Μητσοτάκη, προσπαθούν μα βρουν μια φόρμουλα για αναγνώριση του Κοσόβου, αλλά δεν μπορούν να τη βρουν γιατί θα προκληθεί τεράστια κρίση και στις σχέσεις με τη Σερβία και  ένταση στην Αθήνα.
Παράλληλα, οι σχέσεις με την Αλβανία βαίνουν διαρκώς επιδεινούμενες και δεν οφείλονται μόνο στην υπόθεση Μπελέρη. Οφείλονται και στο γεγονός ότι η Αλβανία έχει μετατοπίσει το ενδιαφέρον της και προς την κεντρική Ευρώπη και προς την Τουρκία αναβαθμίζοντας συνεχώς τη θέση της. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν έχει κάνει ούτε ένα βήμα προόδου για παραπομπή της οριοθέτησης της ΑΟΖ στη Χάγη , όπως έχει συμφωνηθεί, ενώ η Αλβανία αυξάνει τον περιφερειακό της ρόλο με τις συμφωνίες με την Ιταλία για το μεταναστευτικό, με τη Γερμανία για τα ευρωπαικά ζητήματα και με το ΝΑΤΟ για ζητήματα ασφάλειας, ενώ η Τουρκία αυξάνει και το στρατιωτικό της αποτύπωμα.
Με τη Βόρεια Μακεδονία η κατάσταση είναι σχεδόν καταθλιπτική. Η Συμφωνία των Πρεσπών είναι εγκαταλειμμένη στον αυτόματο πιλότο, οι πολιτικές σχέσεις είναι τυπικές, ενώ θα έπρεπε να έχουν γίνει στρατηγικές ως αντίβαρο στην Αλβανία και την Τουρκία, τίποτα το θετικό δεν λειτουργεί.
 Όλα αυτά συνιστούν ένα σοβαρό πρόβλημα για το σύνολο της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Οι συνθήκες ηρεμίας που επικρατούν τώρα, δεν προκαλούν ανησυχία, όμως θα έπρεπε. Γιατί όλα τα ζητήματα, εθνοτικά, διασυνοριακά, εθνικισμοί, φτώχεια , απουσία οράματος και εντάσεις, κάνουν τον κύκλο τους και κάποια στιγμή επιστρέφουν ως απειλή.
Η εξωτερική πολιτική , σε καιρό ειρήνης ετοιμάζει τη χώρα για το σχέδιό της για το μέλλον και όχι για το σήμερα. Και το μέλλον στην ευρύτερη γειτονιά μας είναι επισφαλές. Αυτό το ξέρουν όσοι στοιχειωδώς έχουν ασχοληθεί με την εξωτερική πολιτική. Με θλιβερή εξαίρεση την σημερινή κυβέρνηση...