Το μεγάλο σκάνδαλο της φαρμακευτικής δαπάνης

του Σπύρου  Σουρμελίδη

Η υπόθεση Novartis, ανεξαρτήτως ποιας κατάληξης θα έχει, αποκάλυψε το μεγαλύτερο σκάνδαλο σε βάρος των Ελλήνων, φορολογουμένων και ασφαλισμένων, το οποίο και οδήγησε (σε μεγάλο βαθμό)  στην χρεοκοπία της χώρας. Το σκάνδαλο με τον καθορισμό της τιμής των φαρμάκων και των τιμών που τα νοσοκομεία και Ταμεία προμηθεύονται ιατρικά υλικά. Ξεσκέπασε δε, την υποκρισία όλων αυτών που χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για τα όσα συμβαίνουν στο χώρο της Υγείας όπως και για την κατάρρευση των ασφαλιστικών Ταμείων.

Πρόκειται για ένα χορό δισεκατομμυρίων ευρώ, τα τελευταία 30 χρόνια. Άδειαζαν οι τσέπες ασφαλισμένων και φορολογουμένων και γέμιζαν πολλών εμπλεκομένων στο δίκτυο της υγείας. Μάλλον και των πολιτικών κομμάτων.

Η κυβέρνηση επεξεργάζεται ήδη νέα τιμολογιακή πολιτική σε ότι αφορά τα φάρμακα και αυτό δίνει την ευκαιρία για εξοικονόμηση πόρων. Αν μάλιστα αυτή συνοδευθεί από ηλεκτρονικούς διαγωνισμούς τότε η οικονομία θα είναι τεράστια.

Την ώρα που συνεχίζεται η διερεύνηση για το σκάνδαλο Novartis, όπως είναι φυσικό συνεχίζεται και η πολιτική αντιπαράθεση για το ποιος εφάρμοσε την …καλύτερη πολιτική. Και το επιχείρημα σήμερα της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ είναι ότι μετά το 2010 μειώθηκε η φαρμακευτική δαπάνη. Η μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης συνέβη λόγω της κρίσης , και της συνολικής κρίσης και λόγω της κατάρρευσης του ασφαλιστικού συστήματος. Οι δαπάνες του κράτους μειώθηκαν υποχρεωτικά (ασφαλιστικά ταμεία  και νοσοκομεία) ενώ εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι δεν είχαν δυνατότητα να αγοράζουν τα φάρμακα τους, ακόμα και αυτά τα οποία ηταν συνταγογραφούμενα γιατί δεν είχαν να πληρώσουν την συμμετοχή τους.  Το σύστημα από το 2016 άρχισε να εξομαλύνεται, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για εξοικονόμηση πόρων και για εξορθολογισμό του συστήματος.
Εχει όμως μεγάλη αξία να δούμε την πορεία της φαρμακευτικής δαπάνης από το 1987 έως το 2016, να δούμε την συνεχώς αυξανόμενη δαπάνη, ιδίως μετά το 1999 και έως το 2010. Εκεί έγινε ένα πραγματικό πάρτυ, που σταμάτησε μόνο λόγω της κρίσης και των μνημονίων.

Ολ αυτά δε βάσει των στοιχείων του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων, που καταγράφει την δαπάνη στη βάση των στοιχείων που δίνουν οι ίδιες οι φαρμακευτικές εταιρίες (τιμολόγια πώλησης).

Πολιτικά κέρδη

Η φαρμακευτική δαπάνη στην Ελλάδα, το 1987  ήταν μόλις  193 εκατομμύρια ευρώ. Και το 2008 ήταν 8.676.000.000 δισεκατομμύρια ευρώ.  (Τα στοιχεία αυτά στηρίζονται στα επίσημα στοιχεία του κράτους, στον ΕΟΦ, στα στοιχεία που δίνουν οι ίδιες οι φαρμακευτικές εταιρίες για τις πωλήσεις τους). Η χώρα μέσα σ αυτά τα χρόνια δεν αντιμετώπισε λιμούς, επιδημίες ή καταστροφές. Η κατανάλωση παρά τους μύθους, δεν άλλαξε ποτέ σημαντικά. Οι φαρμακευτικές ανάγκες του πληθυσμού (πραγματικές και πλαστές, λόγω της συνταγογράφησης) δεν εκτινάχθηκαν ποτέ. Εκτινάχθηκε όμως η δαπάνη, το κόστος, τα λεφτά που πλήρωναν αφειδώς νοσοκομεία και Ασφαλιστικά Ταμεία. Μέσα από διάφορα τεχνικά τρικ, αξιοποιώντας την δυσκολία κατανόησης των τεχνικών παραμέτρων που καθορίζουν το φάρμακο, κυρίως όμως στήνοντας μια μηχανή καθορισμού τιμών ώστε να δημιουργούνται τεράστιες υπεραξίες, το πολιτικό σύστημα, χάρισε τρισεκατομμύρια στις φαρμακοβιομηχανίες, οδηγώντας μέσα σε 20 περίπου χρόνια στην απόλυτη κατάρρευση.  Συγχρόνως το πολιτικό σύστημα και η κρατική μηχανή, κρατώντας ως βασικό εργαλείο την τιμολόγηση, επέτρεψαν σε γιατρούς, ή και φαρμακοποιούς, καθώς και σε νοσοκομειακούς παράγοντες, να αυθαιρετούν, συνταγογραφώντας ανεξέλεγκτα.

 
Ο ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) σε μελέτη του απέδειξε ότι το σύστημα υγείας στην Ελλάδα είναι το δεύτερο πιο αναποτελεσματικό και σπάταλο (μετά την Ιρλανδία) σε όλο τον κόσμο.

Η διαφορά φαρμακευτικής δαπάνης στην Ελλάδα και στην Σουηδία (ένα από τα καλύτερα και ακριβότερα συστήματα υγείας) είναι 4,5 δις ευρώ. Η Ελλάδα πλήρωσε το 2008,  8,5 δις ευρώ και η Σουηδία μόλις 4,1 δις ευρώ. Στον κάθε Έλληνα (ασφαλισμένο-φορολογούμενο) του αναλογούν 810 ευρώ το χρόνο για φάρμακα, ενώ στον κάθε σουηδό μόλις 380 ευρώ το χρόνο.

Με τα χρόνια το σύστημα ξέφυγε από κάθε έλεγχο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η στάση γιατρών που δημοσίως υποστήριζαν ότι δεν επιθυμούν να αλλάξει το σύστημα τιμολόγησης.

Οι μεγάλοι κερδισμένοι είναι δύο:

-Οι φαρμακευτικές εταιρίες

- Το πολιτικό σύστημα.

Το τελευταίο πρέπει κάποτε να απολογηθεί για την αλόγιστη δαπάνη που συνέβαλε στο χρέος της χώρας αλλά και στην διάλυση του ΕΣΥ. Η Βουλή καλείται να εξετάσει ως ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα, το πώς και το γιατί επετράπη αυτή η εκτίναξη της δαπάνης. Δεν ήταν ένα απλό λάθος, ήταν μια συνειδητή επιλογή, μια συνειδητή πολιτική που δυστυχώς εφαρμόστηκε από διαφορετικές κυβερνήσεις.

Τα υπερκέρδη των εταιριών δεν μπορεί να έμειναν μόνο στις εταιρίες. Στο περιθώριο των συνεδρίων και των ημερίδων για το φάρμακο, η συζήτηση αφορά τα  …έξοδα των εταιρών προς τρίτους.

Τιμολόγηση: Η πιο ακριβή συνταγή.

Το ελληνικό κράτος τιμολογεί τα φάρμακα και μάλιστα τα φαρμακευτικά σκευάσματα. Το υπουργείο Εμπορίου στο παρελθόν, το υπουργείο Ανάπτυξης αργότερα όριζε μία μοναδική τιμή σε κάθε φαρμακευτικό προϊόν που εμφάνιζε κάθε εταιρία. Ήταν η λιανική τιμή του κάθε φάρμακου. Για τα νοσοκομεία πρέπει να πούμε ότι υπήρχε διαφορετική τιμή η λεγόμενη νοσοκομειακή (η οποία ήταν κατά 13% φτηνότερη από την χονδρική τιμή του κάθε φάρμακου).

Ούτε τα Ασφαλιστικά Ταμεία, ούτε τα νοσοκομεία είχαν την δυνατότητα να διαπραγματευτούν εκπτώσεις. Μόλις το 2011 τα νοσοκομεία  προχώρησαν σε διερευνητικούς διεθνείς ηλεκτρονικούς διαγωνισμούς, για την αγορά φαρμάκων, πετυχαίνοντας εκπτώσεις στο εκπληκτικό ποσοστό από 80% έως και 93%. Οι οποίες ποτέ δεν αξιοποιήθηκαν. Αντιθέτως κόπηκαν οι ηλεκτρονικοί διαγωνισμοί. Ήταν βλέπετε…πιλοτικοί!

Ο μηχανισμός της τιμολόγησης από το κράτος (αντί της προμήθειας μέσω διαγωνισμών  ή διαπραγματεύσεων)  έδινε την δυνατότητα στις φαρμακευτικές εταιρίες να προχωρούν σε συνεχείς αυξήσεις.

Το κράτος που πρακτικά είναι μονοψώνιο  (αφού  Ταμεία και νοσοκομεία αγοράζουν την συντριπτική πλειοψηφία των φαρμάκων) τιμολογούσε ακριβά αυτά που θα αγόραζε σχεδόν αποκλειστικά.

Τη μία στιγμή το κράτος ήταν ο διαιτητής που καθόριζε τη σχέση μεταξύ πωλητή -και αγοραστή και την αμέσως επόμενη στιγμή το κράτος ήταν ο αγοραστής.

Πως εξηγείται λοιπόν να δίνονται συνεχώς αυξήσεις;

Γιατί ένας πολιτικός αναγνώριζε υπερκέρδη για εταιρίες;

Η φάμπρικα της τιμολόγησης είχε και μία ακόμα πλευρά. Η τιμολόγηση γινότανε και γίνεται για φαρμακευτικά σκευάσματα, όχι για φαρμακευτικές ουσίες.

Αν το ίδιο φάρμακο (πχ, κάποιο χάπι) η εταιρία το παρουσίαζε σε άλλη συσκευασία με άλλο αριθμό χαπιών ή άλλη δοσολογία, πετύχαινε μια νέα τιμή.

Αυτό όμως που έχει σημασία για τον γιατρό και τον ασθενή είναι η ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΟΥΣΙΑ. Οι φαρμακευτικές ουσίες είναι σήμερα στην Ελλάδα 1800. Τα λεγόμενα φάρμακα (φαρμακευτικά σκευάσματα ή προϊόντα) είναι πρακτικά 6.500 και τυπικά 13.000.

Το κράτος κοστολογούσε κουτιά, σκευάσματα, εμπορικά προϊόντα. Όχι φαρμακευτική ουσία βάσει της ημερήσιας ανάγκης ενός ασθενούς.

Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό σε όλα τα επίπεδα.

1. Το κόστος της δαπάνης ανέβαινε ιλιγγιωδώς, χωρίς να υπάρχει καμία πραγματική ανάγκη.

2. Τα Ταμεία και τα νοσοκομεία βούλιαζαν υπό το βάρος χρεών, τα οποία δεν ήταν αναγκαία. Το σημαντικότερο, ήταν δαπάνες τις οποίες δεν μπορούσαν να ελέγξουν αφού η ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ άλλαζε τα δεδομένα κάθε 6μηνο.

3. Άρχισε να εξαφανίζεται η ελληνική βιομηχανία φαρμάκου που στα τέλη της δεκαετίας του 70 προσπάθησε να αναπτυχθεί. Δεν υπήρχε λόγος κάποιος να βρίσκεται στην περιπέτεια της βιομηχανίας , αφού μπορούσε να πετυχαίνει διόγκωση του κέρδους του ως απλός έμπορος ή μεσάζοντας.

 Το κόστος της φαρμακοδαπάνης έφτασε στο 3% του ΑΕΠ και στο 30% των συνολικών δαπανών της υγείας. Όταν το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ ή στην Νότιο Αφρική (χώρες όπου η φαρμακοβιομηχανία ασκεί τεράστια πολιτική επιρροή)  ήταν 14%.

Το κόστος της φαρμακοδαπάνης (3% του ΑΕΠ) ήταν λίγο μικρότερο από το κόστος του συνόλου της εξοπλισμών, 4,5% του ΑΕΠ.

Η χώρα έχει καταρρεύσει αλλά η συζήτηση γύρω από το μεγάλο αυτό σκάνδαλο, δεν έχει αρχίσει. Είναι οι έρευνες των Αμερικανών που προκαλούν ανησυχία και μόνον αυτές.

 

H …καμπούρα των 23 δισεκατομμυρίων ευρώ

Ο πινακας που παρουσιάζουμε είναι ενδεικτικός των όσων έχουν συμβεί σε βάρος του ασφαλιστικού συστήματος. Δείχνουν την πορεία της δαπάνης από το 1987 έως το 2016. Δείχνει την πορεία της φαρμακευτικής δαπάνης, βάσει των στοιχείων του ΕΟΦ. Η επεξεργασία της υπερδαπάνης έχει γίνει απο τον πρώτο διευθυντή της ΦΑΡΜΕΤΡΙΚΑ  (εταιρία του ΕΟΦ) τον Κώστα Ράνο.

   
Φαίνεται λοιπόν ότι από τα 193 εκατομμύρια ευρώ το 1987 η φαρμακευτική δαπάνη έφτασε στα 8.676.000 δισεκατομμύρια  ευρώ το 2008 και στα 8.461.000 δισεκατομμύρια το 2009. Η κρίση (και όχι η οργανωμένη πολιτική συμπεριφορά, όχι δηλαδή ένας άλλος τρόπος τιμολόγησης) μειώνει και την φαρμακευτική δαπάνη. Οι εταιρίες  διαμαρτύρονται όπως και οι φαρμακοποιοί γιατί σταδιακά το κράτος δεν μπορεί να πληρώσει τις υποχρεώσεις του, ενώ και οι πολίτες δεν έχουν την δυνατότητα να αγοράζουν ούτε και όλα τα αναγκαία φάρμακα.
Ο πίνακας αυτός δείχνει και την φυσιολογική πορεία (η διακεκομμένη γραμμή ) που θα ακολουθούσε η φαρμακοδαπάνη αν δεν υπήρχε το πάρτι. Είναι δεδομένο (και συμβαίνει σ όλο τον κόσμο) ότι οι φαρμακευτικές εταιρίες με διάφορους τρόπους (νέα φάρμακα, νέες συσκευασίες, αλλαγές στον τρόπο υπολογισμού της δοσολογίας) πετυχαίνουν αύξηση του τζίρου τους. Επίσης νέες ανακαλύψεις φέρνουν νέα φαρμακευτικά προϊόντα που συνήθως είναι ακριβότερα από τα παλιότερα, ενώ δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και την πορεία της επιστήμης που πράγματι  προσφέρει καινούργια φάρμακα. Η πορεία λοιπόν θα ήταν ανοδική σε σχέση με το 1987 έτσι και αλλιώς.
Όμως ήρθε το 1999 με την νομοθετική παρέμβαση της κυβέρνησης Σημίτη η οποία εκτίναξε την δαπάνη χωρίς να έχουμε άνοδο της κατανάλωσης ή κάποια έκρηξη στην ποιότητα των φαρμάκων. Έχουμε όμως έκρηξη της τιμής των φαρμάκων άρα του κόστους που πλήρωσαν τα νοσοκομεία και τα Ταμεία.
Η νομοθετική παρέμβαση της κυβέρνησης Σημίτη (που ήταν  εμπνεύσεως του Σ. Κοσμίδη, δεξί χέρι του τότε πρωθυπουργού, και με αρμόδιο υπουργό τον Μ. Χρυσοχοίδη) αφαίρεσε τους φόρους από τα φάρμακα. Το αποτέλεσμα δεν ήταν αυτό που υποστηρίχτηκε ότι δηλαδή θα πέσουν οι τιμές άρα και το συνολικό κόστος, αλλά το ακριβώς αντίθετο. Και οι τιμές και η δαπάνη πήραν την ανηφόρα. Το 1998 η συνολική δαπάνη (δημόσια και ιδιωτική) ήταν ακόμα στο 1.566.000 δισεκατομμύρια ευρώ. Αλλά το 1999 είχε ήδη πιάσει τα δυο δισεκατομμύρια ευρώ. Να θυμίσουμε  ότι το 2001 η κυβέρνηση Σημίτη εξήγγειλε την μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού (Γιαννίτσης) που πρακτικά ήταν η περικοπή των συντάξεων και μόνο. Φαίνεται ότι ήξερε τα κακά μαντάτα από το υπερβολικό κόστος στον τομέα της υγείας (φάρμακα, νοσοκομειακά υλικά, ελλείματα νοσοκομείων κλπ) αλλά

Αντί να κτυπήσει  και την φαρμακοδαπάνη, περιορίστηκε στις συντάξεις για τις οποίες επίσης δεν έκανε τίποτα το ουσιαστικό. Όμως από το 1999 και το 1,9 δις ευρώ για το φάρμακο, κάθε χρόνο η φαρμακοδαπάνη αυξανόταν κατά 1 δις με αποτέλεσμα το 1008 να κτυπήσουμε  τα 8,. 6 δις ευρώ.

Φαίνεται επίσης η υπερβολική δαπάνη από το 2000 έως το 2016. Η διαφορά (υπερβολική δαπάνη) το 2008, ήταν 4,8 δις τα οποία θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει αν δεν υπήρχε το πάρτι. Συνολικά από το 2000 έως το 2009 η διαφορά (υπερβολικό κόστος είναι 23,8 δισεκατομμύρια ευρώ. Αλλά ακόμα και στην μείωση βρισκόμαστε και πάλι στην σφαίρα της υπερβολικής δαπάνης. Έτσι συνολικά από το 2000 έως το 2016 έχουμε 33 δις.  ευρώ υπερβολικής δαπάνης.

Υπάρχει όμως κάτι που δείχνει ότι η Ελλάδα συνεχίζει να πληρώνει πολύ ακριβά τα φάρμακα. Και αυτό είναι ο υπολογισμός της φαρμακευτικής δαπάνης ως προς το ΑΕΠ της χώρας. Δηλαδή πόσα δαπανούμε σε φάρμακα σε σχέση με αυτό που έχουμε στην τσέπη μας(ΑΕΠ).
Συνεχώς λοιπόν από το 1987 έως το 2016 η δαπάνη είναι ακριβότερη στην Ελλάδα αν υπολογίσουμε το ΑΕΠ.

Το 1987 λοιπόν στο φάρμακο πήγαινε το 0,37% του ΑΕΠ, το 2001, το 2,7% του ΑΕΠ, το 2010 το 3,06% του ΑΕΠ και το 2016 το 3,78% του ΑΕΠ.

Συμβαίνει αυτό  γιατί αν και υπήρχε μείωση της δαπάνης σε πραγματικούς αριθμούς , συγχρόνως μειώθηκε και η τσέπη, και τα λεφτά που είχε το κράτος, η χώρα και ο κάθε ξεχωριστός πολίτης.

Το 1987 το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ελλάδας (τα λεφτά που κατά μέσο όρο είχε κάθε Έλληνας) ήταν μόλις  6.564,885 χιλιάδες δολάρια το χρόνο. Το 2000 το κατά κεφαλή ΑΕΠ είχε διπλασιαστεί, 12. 042,954 χιλιάδες δολάρια το χρόνο. Και το 2008 το κατά κεφαλή ΑΕΠ ήταν 31.997 δολάρια το χρόνο. Ήταν δηλαδή 5πλάσιο (σε σχέση με το 1987) το εισόδημα των Ελλήνων κατά μέσο όρο. Και από κει και πέρα λόγω της χρεοκοπίας και της κρίσης αρχίζει η κατηφόρα.
Το 2009 το κατά κεφαλή εισόδημα είναι 29.710 δολάρια το χρόνο, το 2012 πέφτει στα 22.242 δολάρια το χρόνο και το 2015 έχει πέσει στα 18. 070 δολάρια το χρόνο, ενώ το 2016 πέφτει στα 16.870 δολάρια το χρόνο. (Στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας γι αυτό και ο υπολογισμός σε δολάρια).

Έτσι αν και είμαστε μετά το 2008 φτωχότεροι, πληρώνουμε περισσότερα για τα φάρμακα. Αυτό δείχνει ο υπολογισμός ως προς το ΑΕΠ.
Που σημαίνει ότι υπάρχει ανάγκη και περιθώρια να μειωθεί κι άλλο η φαρμακευτική δαπάνη.
Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι λόγω της πολιτικής που ακολούθησε ο ΣΥΡΙΖΑ όλο και περισσότεροι έχουν δικαίωμα στην συνταγογράφηση, όλο και περισσότεροι πηγαίνουν στα νοσοκομεία και ας έχουν χάσει ασφαλιστικά δικαιώματα. Αυτό αυξάνει τις δαπάνες και σε φάρμακα, και σε υλικά.
Όμως η συνολική πορεία έχει περιθώρια μείωσης.

Το σκάνδαλο Novartis δείχνει ότι πρέπει να κτυπηθεί ακόμα περισσότερο η μανία των εταιρών να αυξάνουν τους τζίρους τους.
Η κυβέρνηση επεξεργάζεται νέα τιμολογιακή πολιτική και αυτό είναι ενθαρρυντικό. Αρκεί αυτή να συνοδευθεί από την βελτίωση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, καθώς και από ηλεκτρονικούς διαγωνισμούς για την αγορά φαρμάκων Και το ίδιο πρέπει να κάνει και για τα ιατρικά υλικά.